“Heel bijzonder hoe je alles hebt bedacht en uitgewerkt, echt vakwerk!”

Een tevreden klant is de kroon op het werk van onze studenten. Ook nu in ‘coronatijd’ kunnen StageProjecten doorgaan zoals we gewend zijn. Het enige verschil is dat student, opdrachtgever en stagebegeleider op afstand of afzonderlijk de tuin bekijken. Alle afspraken en begeleiding vinden verder telefonisch en online plaats. Elke week zetten we een StageProject in de schijnwerpers. Vandaag het ontwerp van student Christina Koutsomailis.

Ingekleurd in het groen, die naam gaf Christina haar ontwerp mee. “De opdrachtgever is een familie met twee jonge kinderen die dit jaar hun nieuw gebouwde jaren dertig huis zullen betrekken. Naast de wens voor een kindvriendelijke en ook onderhoudsvriendelijke tuin, willen de bewoners graag voldoende privacy en houden ze van veel groen, bomen en qua beplanting van o.a. Lavendel en van Annabellen, een Hortensiasoort. Na de inventarisatie van wensen en omstandigheden, ben ik gaan kijken naar zichtlijnen vanuit het huis en de daarbij passende boom- en planthoogtes.

Organische randen

De terrassen en de paden zijn eenvoudig en strak gehouden met rechte lijnen, passend bij het huis en de garage. Als contrast hierop heb ik gekozen voor beplanting langs de erfafscheiding met organische randen om het gevoel ‘in het groen’ te zijn, te versterken. Afwisseling van hoogte, kleur en structuur in deze beplanting, maakt het geheel afwisselend en interessant.”

Stagebegeleider Peter Kroesen: “Christina heeft een opvallende tekenstijl met veel organische en gedetailleerde vormen. In eerdere tekeningen was al duidelijk de structuur van haar ontwerp te zien, maar was het nog te vol en verhoudingsgewijs met te veel grote elementen. Door te kiezen voor ‘minder is meer’, komt elk element nu beter tot uiting en is het ontwerp in balans. Erg leuk te zien ook hoe Christina haar talent voor gedetailleerd tekenen heeft kunnen gebruiken voor de organische vormen in haar ontwerp. Ze heeft een mooie ontwikkeling laten zien tijdens het hele traject. Heel zorgvuldig ook hoe ze het eindproduct zo compleet heeft aangeleverd en uitgewerkt tot in het kleinste detail. Inclusief voorstellen voor verlichting, hekwerk, een bloeikalender en de volgorde hoe het uitvoerend werk aan te pakken.”

Christina: “Het gehele traject kunnen doorlopen, van het eerste gesprek met de opdrachtgever tot en met de presentatie, maakt een stageproject zo waardevol. En dan nu het nieuws dat de tuin daadwerkelijk wordt aangelegd volgens het ontwerp. Dat maakt me wel trots. Als de tuin helemaal af is, ga ik zeker kijken!"

Ooit wel eens nagedacht over wat een ecologische tuin is? Of hoe je een tuin zo ecologisch mogelijk kunt maken? Dat is naar mijn idee een tuin waar je helemaal niets doet. Niets! Geen enkele handeling. Geen terras, geen pad, niet frezen, geen planten je laat alles spontaan opkomen en je doet er niets aan. De natuur zal - met de natuurlijke processen die samenhangen met bodem, water en niet te vergeten successie - er vanzelf voor zorgen dat er een vegetatie ontstaat die het beste past op die plek onder die gegeven omstandigheden.
‍

Natuurlijk is helemaal niets doen geen optie, wel kun je nadenken over hoe een verharding, een terras of pad, er uit moet zien. Afhankelijk van de manier waarop je het wilt gaan gebruiken kun je het meer vergroenen. Bovenstaand voorbeeld is wellicht extreem; een verharding die vooral een kijkfunctie heeft en af en toe gebruikt wordt om de ramen te zemen. De basis wordt hier gevormd door gebruikte draglineschotten van Azobé, een bijzonder harde, duurzame houtsoort.

Minder extreem is dat je tussen tegels of klinkers een ruimte overlaat van ongeveer een centimeter breed. Tussen de voegen zal spontaan onkruid - waarschijnlijk zoiets als straatgras - gaan groeien. Met een luchtkussenmaaier kun je het te hoge gras maaien. In het kader van gezond bewegen kan het natuurlijk ook met een eenvoudige handmaaimachine. Wil je wat meer tijd en geld investeren denk dan aan voegen die je inplant met bijvoorbeeld Tijm - bij voorkeur de laagblijvende zoals Thymus serpyllum - die is bovendien eetbaar. Een leuke bijkomstigheid is dat als je over de tijm loopt de takjes kneuzen en daardoor een lekkere geur verspreiden.

Hofpleinlijn

Een fraai voorbeeld van natuurlijke processen en meer in het bijzonder successie, is de destijds in onbruik geraakte Hofpleinlijn in Rotterdam, ook wel bekend als de Hofbogen. De Hofbogen bevinden zich zo’n 5 a 6 meter boven het maaiveld. Jarenlang heeft het spoor er verlaten bij gelegen. Na een aantal jaren kon je van beneden af de berkenbomen op het voormalige spoor zien groeien. Niemand heeft die bomen aangeplant. De berkenbomen zagen kans zich daar te ontwikkelen onder de gegeven omstandigheden: weinig grond, betonnen ondergrond, maximale instraling van de zon, enz. Het leuke is dat die vegetatie daar dus kennelijk het beste past en dat het helemaal niets heeft gekost. Inmiddels zijn er plannen gemaakt om de Hofbogen als dakpark in te richten.

Onderstaande afbeelding toont een ‘bosje’ waar niemand iets aan heeft gedaan en de natuur vrij spel heeft gekregen. Het bosje is ongeveer drie jaar oud. Het interessante is dat zo’n natuurlijke begroeiing veel verschillende soorten biedt: meerdere wilgen soorten zijn er te vinden, zoals de Geoorde Wilg de Salix aurita en een vooral dichte onderbegroeiing die veel te bieden heeft voor allerlei fauna als vogels, insecten en kleinere dieren als muizen en mollen.

Tuinontwerp

Waarom plannen maken als het groen zomaar spontaan opkomt? Op zich een logische gedachte. Inrichtingsplannen blijven echter nodig omdat we een park, een tuin nu eenmaal willen gebruiken, er zijn functies. Je wilt ergens kunnen zitten in de zon of de schaduw, misschien willen bewoners of scholen wel gebruik maken van het park omdat er in de directe omgeving te weinig groen is. Of wat te denken van moestuinen of de mogelijkheid een vijver te creëren?

Voor tuinen is het vanzelfsprekend dat deze ruimte moeten bieden aan diverse functies. We zien de tuin als een buitenkamer die we op verschillende manieren willen gebruiken. Op zulke momenten wordt een inrichtingsplan heel handig. Want de ontwerper kijkt en combineert waar mogelijk de functies en tegelijkertijd zal hij of zij nadenken hoe je dat dan het beste kunt doen bij de aanwezige omstandigheden.

Een vochtige lage plek in de tuin blijkt dan bijvoorbeeld beter als vijver te kunnen worden ingericht. En misschien is dat gelijk een goede aanleiding om met hoogteverschillen te gaan werken. Maar, wat je ook doet, elk ontwerpingreep heeft gevolgen voor de micro omstandigheden en is dus bepalend voor de hoeveelheid licht, zon, schaduw, vochtigheid, droogte en voeding. De unieke combinatie van deze factoren bepaalt de groeiplaatsomstandigheden. Dat verklaart waarom we onderhoud moeten plegen en dientengevolge concessies moeten doen op ecologisch vlak.

‍
De gewenste functies voor een tuin en de ingrepen daartoe, zijn direct van invloed op het onderhoudsniveau en dus het aantal ingrepen in het ecologisch proces die je moet doen. En van successie weten we dat het een continu proces is dat overal en altijd speelt.

Bovenstaande afbeelding laat een natuurlijke vijverrand zien in de tuin. De vijverrand is bemost en begroeid en vormt een diervriendelijke overgang van water naar het land. Wat niet (meer) zichtbaar is, is dat de rand is opgebouwd van puinstukken.  Ook dat is ontwerpen, nadenken hoe je onderdelen in de tuin zodanig materialiseert dat er een goede balans ontstaat tussen de euro’s en het gewenste beeld.

De rechterfoto laat het verschil zien tussen een traditionele harde rand en een zachte rand. Te vaak en te gemakkelijk worden schoeiingen geplaatst die in veel gevallen op geen enkele manier aansluiten bij de omgeving. Ook daar gaat het om met ecologisch ontwerpen, dat je goed kijkt in welke omgeving je je bevindt en hoe je daar op reageert met passende (plant)materialen.

Bos

Voor het noordelijk deel van Europa (Boreaal district) geldt dat als we niets doen in onze tuin of het landschap, er een bosachtige vegetatie ontstaat als eindstadium. Dat geldt in het klein voor de spoorlijn hierboven beschreven, maar ook voor de polder en dus ook de tuin. Zelfs als de tuin helemaal bestraat is zul je, bij het uitblijven van onderhoud, na verloop van tijd ontdekken dat het onkruid tussen de tegels heeft plaatsgemaakt voor struikachtige heesters die verwoed hun best doen de tegels weg te drukken om op die manier meer ruimte te maken voor de volgende fase; de boomvormers. Dit proces noemen we in de ecologie successie. Een geruststellende gedachte vind ik zelf, dat de natuur zelf altijd met de beste oplossing komt en hoe dan ook probeert de omgeving te vergroenen.

Als je wilt weten hoe de natuur die strijd aangaat en op termijn wint dan is een bezoekje aan het plaatsje Doel in België een interessante inspiratiebron. Propageren mag ik het eigenlijk niet want het is verboden door dat verlaten dorpje te lopen en de huizen te betreden.

Tuinontwerp

Terug naar onze tuin. Het bijzondere kenmerk van de tuin is zijn kleinschaligheid en het feit dat we er veel functies willen: borders, vijvers, gazon, terrassen, overkappingen, loungen, chillen, moes-tuinieren, spelen. Het is de kleinschaligheid en de veelheid aan wensen die voor nog meer versnippering zorgen en een puur ecologische tuin in de weg staat. Het is ook niet realistisch zoals ik hierboven heb beschreven. Professionele ontwerpers zijn er in getraind om de veelheid aan wensen van de consument te ordenen en te verbinden aan de aanwezige factoren als bodem, water en ecologie. Een ontwerper zal daarbij onvermijdelijk keuzes maken. Als je kiest voor alles, kies je nergens voor en zit je met een onduidelijk plan.

Samenvattend

Ontwerpen betekent dat je randvoorwaarden schept, ecologisch of niet. Ontwerpen is studeren, kijken en onderzoeken. Het ecologische zit hem misschien veel meer in het ontwikkelen van een andere mindset - andere zaken mooi te vinden? Waarom blad ruimen? Of waarom moet een terras loeistrak zijn waarin ieder onkruid direct opvalt? Is de takstructuur van een kale struik niet net zo mooi als een bladhoudende struik. Een groenere mindset helpt om op een andere manier te kijken en andere accenten te leggen op wat mooi is. Het scheelt trouwens enorm veel werk in de tuin en dat is per definitie duurzamer en komt de biodiversiteit ten goede.

Tuinieren is ook ‘leren genieten’. Schoonheid zit hem juist ook in de kleine dingen. De afbeelding hierboven toont de herfstbladeren van de Liquidambar, een boom die bekend staat om zijn fraaie herfstkleuren. Bijkomende schoonheid zijn de tijdelijke afdrukken die in de verharding achterblijven.  Het leren zien van deze kleine pareltjes vraagt om anders kijken. Het is bovendien vaak milieuvriendelijker en in bovenstaand voorbeeld zorgt het voor minder herrie van hogedrukspuiten.

Meer weten over ecologie en het ontwerpen met natuurbeelden?

Het boek De Groene Omgeving van Arie Koster is inspirerend en als je wat meer wilt lezen denk dan aan Het Ecokathedrale Proces van o.a. Louis G. Le Roy of van dezelfde schrijver: Natuur uitschakelen, natuur inschakelen.

‍

“Het ontwerpvak is een ambacht en dat leer je alleen door het veel te doen.”

Om studenten Tuinarchitectuur extra praktijkervaring te bieden, zijn we in 2019 gestart met de StageProjecten: concrete tuinontwerpopdrachten die worden uitgevoerd door studenten, onder begeleiding van een stagebegeleider. Ook nu in ‘coronatijd’ kunnen deze projecten doorgaan zoals we gewend zijn. Het enige verschil is dat student, opdrachtgever en stagebegeleider op afstand of afzonderlijk de tuin bekijken. Alle afspraken en begeleiding vinden verder telefonisch en online plaats. Vanaf deze week zetten we regelmatig een StageProject in de schijnwerpers. Vandaag het ontwerp van student Anetta Gerding.

Anetta; “Met de StageProjecten biedt de OntwerpAcademie studenten van de vakopleiding Tuinarchitectuur de mogelijkheid extra praktijkervaring op te doen. Voor mij is het maken van een tuinontwerp voor een echte opdrachtgever een heel goede voorbereiding op het examen. Stagebegeleider Peter Kroesen stelde mij voor aan een opdrachtgever in Voorschoten. Ik mocht voor hen een ontwerp maken voor de voortuin.”

“De wens van de klant was een ontwerp voor een aansprekende voortuin en entree, waarbij de woning meer tot haar recht komt. Vanuit de woning wil men enerzijds graag uitzicht op de laan waaraan de woning ligt, anderzijds ook voldoende privacy. Daarnaast moet er ruimte zijn voor twee parkeerplaatsen en indien mogelijk hergebruik van de bestaande bestrating. Het moodboard laat veel lichte kleuren zien en groenblijvende beplanting zoals heesters, skimmia en rododendron.

Visie en keuzes

De strakke lijnen van de woning wilde ik benadrukken, dat was het uitgangspunt voor mijn ontwerp. Ik heb daarom uitsluitend gewerkt met horizontale en verticale rechte lijnen, zowel in bestrating als in plantvakken. Om voldoende vrij uitzicht te behouden en tegelijkertijd privacy, heb ik gekozen voor het plaatsen van kozijnen op minimaal twee pekken; één met de oude perenboom en één met bijvoorbeeld een kunstwerk of strakke, moderne plantenbak. Verder waren de bewoners enthousiast over mijn voorstel de parkeerplaatsen zoveel als mogelijk uit het zicht van de woning te houden door ze te laten verzinken in de tuin.”

Peter Kroesen: “Tijdens de opleiding Tuinarchitectuur laten we studenten veel tekenen, veel ontwerpen. Het ontwerpvak is een ambacht en dat leer je alleen door het veel te doen. Het maken van een tuinontwerp voor een echte opdrachtgever maakt de StageProjecten extra waardevol. Zowel voor studenten met een creatieve of groene achtergrond als voor studenten uit een heel andere branche. Alle stappen die nodig zijn voor het maken van een afgerond ontwerp, komen namelijk aan bod. Van het inventariseren van de wensen van de klant, het onderzoeken van factoren als bodemgesteldheid, tot en met het uiteindelijke ontwerp. Anetta heeft dat heel goed gedaan. Zowel de afstemming met de klant als het vertalen van hun wensen in een duidelijke visie. Door de strakke lijnen van de woning te laten terugkomen in de tuin, is het een mooi geheel geworden. Tegelijk straalt het ontwerp een prettige en natuurlijke sfeer uit.

Eindproduct

Elk StageProject sluiten we af met een concreet eindproduct, inclusief alle tekeningen en een beplantingsplan. Alles zo compleet mogelijk, zodat een hovenier er mee aan de slag kan.”

Bij het woord Corona dacht ik voorheen altijd meteen aan een Anemone soort. Sinds de uitbraak van het coronavirus is dit wel anders. Momenteel bepaalt de ontwikkeling van het coronavirus of geplande activiteiten kunnen doorgaan. Dat geldt natuurlijk ook voor de eerstvolgende excursie van de OntwerpAcademie naar de Keukenhof, op 3 en 4 april en we volgen daarom alles op de voet. Vooralsnog wachten we alle ontwikkelingen af en kom ik nu eerst terug op die anemoon.

In de naam Anemone coronaria zit het woord corona. Corona betekent in het Latijn letterlijk kroon of krans en wordt, bij een cirkelvormige structuur, toegevoegd aan wetenschappelijke namen. Het Corona Covid-19 virus behoort tot de groep Corona virussen die allemaal een krans hebben rond de virusdeeltjes. In de plantenwereld is een corona een cirkelvormige structuur in de bloemkroon. Het kan een krans van meeldraden zijn, een ringvormige vlek of een complete kroonvormige structuur, zoals de bijkroon van een Narcis. De Anemone coronaria heeft een opvallende krans van meeldraden en vaak een ringvormige vlek. Dat maakt deze soort heel herkenbaar.

Andere planten met corona in de wetenschappelijke naam zijn bijvoorbeeld de kruidachtige plant Lychnis coronarius, prikneus in het Nederlands, of de heester Philadelphus coronarius, de boerenjasmijn. Ook bij deze planten heeft de naam te maken met een kroonvormige structuur. Maar goed, om bij de planten van de excursie te blijven, zowel diverse Anemone als Narcissus soorten zijn natuurlijk te bewonderen in de Keukenhof, samen met heel veel andere prachtige bollen en knollen. En hopelijk krijgen we daarmee weer mooie associaties bij het woord corona.

Bollen en knollen: verrassend veelzijdig

De excursie Keukenhof wordt jaarlijks georganiseerd, in aansluiting op de module Bollen en knollen van de cursus Plantenkennis Compleet. Tijdens deze module leren we veel over deze bijzondere plantgroep en opvallend is de enorme veelzijdigheid. Van tere lage soorten tot hoge flamboyante soorten en uit alle werelddelen. Opvallend is ook dat er voor alle seizoenen soorten te vinden zijn. Tijdens deze excursie richten we ons natuurlijk op de voorjaarsbloeiende soorten en waar beter dan in het wereldberoemde bollenpark de Keukenhof.

Toepassing

Door het kijken naar planten leer je veel. In de Keukenhof worden jaarlijks nieuwe beplantingsplannen gemaakt, waardoor ieder jaar andere mogelijkheden getoond worden. Zoals met vele plantgroepen, is er bij de toepassing van bollen en knollen ook sprake van verschillende trends. Een aantal decennia geleden werden bloembollen voornamelijk toegepast per soort. Grote groepen van een enkele soort werden in bepaalde patronen gerangschikt. Steeds meer is er een voorkeur voor een natuurlijke beplanting, waarbij bollen en knollen gemengd worden of worden toegepast in combinatie met vaste planten, bomen en heesters. Met name de stinsenbollen zijn geschikt voor verwildering en passen in een duurzame beplanting. Ook hiervan zien we mooie voorbeelden in de Keukenhof.

Excursie – rondleiding en aanmelding

De rondleiding op beide excursiedagen wordt verzorgd door bollenexpert Miek Stap. Miek is kind aan huis in de Keukenhof en haar expertise vormt dan ook een absolute meerwaarde voor deze excursie. De excursie op vrijdag 3 april is inmiddels volgeboekt. Op zaterdag 4 april zijn nog plaatsen beschikbaar. Meer informatie over de dagindeling en aanmelding is te vinden op onze website Excursie Keukenhof.

Zoals ik eerder vermeldde, wachten we bij de verdere organisatie alle richtlijnen van de overheid af m.b.t. het Coronavirus en uiteraard nemen wij hierin onze verantwoordelijkheid. De Keukenhof heeft ook een gewijzigd beleid aangekondigd met o.a. pas op 1 april de opening i.p.v. op 21 maart. De online kaartverkoop is op dit moment stopgezet. Ook deze ontwikkelingen volgen we nauwlettend.

We hopen vooralsnog op twee mooie en inspirerende excursie dagen!