Het uitbundige voorjaarsgeel van narcissen en Forsythia is, in deze tijd van het jaar, voor de meeste mensen een bekend beeld. Maar de kleur geel is niet bij iedereen even geliefd. Voor wie meer houdt van zachte tinten, zoals crème of zachtgeel, zijn er minder bekende voorjaarsbloeiers. Met hun uitgesproken elegantie, aaibaarheidsfactor of geur kunnen zij elke plantenliefhebber bekoren.

‍

‍Minder bekende heesters

Tijdens de module Bladverliezende heesters van de cursus Plantenkennis Compleet, komen naast de bekende, ook minder bekende soorten aan bod. Enkele voorbeelden zijn Edgeworthia chrysantha met zijdezachte bloemknoppen, Chimonanthus praecox met een heerlijke geur en Stachyurus praecox met lange, sierlijke bloemtrosjes. Deze laatste heester zal ik hieronder kort belichten.

Stachyurus praecox

Wie ooit een Stachyurus in bloei heeft gezien, zwicht meteen voor deze elegante heester. Er zijn meerdere soorten, allen afkomstig uit Azië. Stachyurus praecox bloeit het vroegst. Rond maart, vóór het verschijnen van het blad, tooit deze soort zich met zachtgele, sierlijk hangende bloemtrosjes. De opvallende bloei vormt een mooi contrast met de rood- tot purperbruine, glanzende twijgen. De bloemtrosjes bestaan uit een reeks bolvormige kelkjes, die naar de uiteinden aflopen in grootte.

Staartaar

De Nederlandse benaming Staart-aar is afgeleid van het Griekse stachus (aar) en oura (staart). Ondanks dat de bloemen plantkundig gezien trossen zijn en geen aren, geeft de naamgeving inzicht in de plantkenmerken. Want de vele rijen met bloemkelkjes, die als kralen langs de lange ‘bloei-staarten’ hangen, zijn verreweg het meest kenmerkende van deze plant. Praecox geeft aan dat deze soort vroeg bloeit.

Herfstkleur

Na de bloei verschijnt het papierdunne groene blad, dat in de herfst prachtig verkleurt naar variaties van geel –oranje – rood; aan de uitgebloeide bloemtrossen verschijnen onopvallende groene, bes-achtige vruchten. Deze heester houdt van een beschutte plek en lichtzure, humusrijke bodem. Hij is onderhoudsvriendelijk (geen snoei) en heeft geen last van ziektes. Kortom, alle reden om deze schitterende voorjaarsbloeier vaker aan te planten!

We hebben een beeld hoe een tuin er uit moet zien. Maar als we leren hoe de natuur werkt zien we ook dat ons droombeeld soms heel onlogisch is en het ons veel werk oplevert. Kunnen we ons droombeeld aanpassen? Deel 1 in een korte serie over hoe de natuur werkt.

Heel veel wilde planten zien wij als onkruid. Maar wat is onkruid eigenlijk? Een plant op een plek waarvan wij mensen vinden dat die daar niet moet groeien? Planten verschijnen echter niet voor niets op een bepaalde plek. Ze hebben daar werk te doen, een taak te vervullen. Ze herstellen de balans. Zo vertellen ze ons precies wat er aan de hand is en dat kan nuttige informatiezijn. Als je ze weghaalt komen ze terug tot hun taak is volbracht.

Indicatorplanten geven informatie over de grondsoort, de minerale samenstelling of de conditie ervan. Sommige planten zijn ook grondverbeteraars. Een grasveld vol klaver vertelt ons bijvoorbeeld dat de grond arm is aan stikstof. Klaver kan namelijk stikstof uit de lucht binden inwortelknolletjes en verrijkt hiermee de grond. De plant zal ook verdwijnen als het stikstoftekort is opgeheven.

Andersom kan ook, bijvoorbeeld bij brandnetel, zuring of melkdistel. Deze geven aan dat de grond veel stikstof bevat. Deze planten zullen dus pas verdwijnen als het stikstofgehalte is gedaald. Korenbloemen vind je op open, droge en voedselrijke zandgrond. En weegbree op plaatsen waar de grond is verdicht, dit wordt ook wel een ‘tredplant’ genoemd. Let maar eens op als je gaat wandelen door de natuur, op onverharde wegen kom je deze plantentegen, je loopt er overheen. Wilgen verschijnen daar waar de bodem nat is. Heb je klein kruiskruid, melganzenvoet of vogelmuur in de tuin, dan weet je dat je een voedselrijke bodem hebt. 

Paardenbloemen zijn indicatoren voor een calciumtekort in de bovenste laag van de bodem. Ze halen met hun lange penwortels calcium naar boven en slaan dit op in de bovengrondse delen. Als de plant afsterft wordt de calcium beschikbaar voor het bodemleven en voedt het de bodem. Je kunt paardenbloemen wel weghalen maar ze zullen net zo lang blijven komen tot het tekort is opgeheven.

Toepassing

Het is niet zo dat maar een enkele plant of boom alles over de grondsoort vertelt. Er zijn altijd een paar soorten die overduidelijk ergens een signaal van zijn. Je wilt ze misschien niet maar je kunt er een hoop van leren. Je kunt aan de planten zien met welke bodemsoort je te maken hebt en wat de toestand is van de bodem. Op basis daarvan adviseer je of bodemverbetering nodig is of houd je rekening met de plantkeuze in het beplantingsplan.

Het belang en het nut van indicatorplanten komt aan bod tijdens de opleiding Tuinarchitectuur (Blok 3 > Groen).

Een vijver of een bos aanleggen in je tuin? Dat mag. Daarom is volgens ontwerper Rutger de Jong de tuin dé plek bij uitstek om natuur te ontwikkelen. „Met de juiste ingrepen wemelt het in korte tijd van de planten en dieren.” Voor zijn klanten ontwerpt hij mooie tuinen waarin de natuur ruim baan krijgt.

Foto's: Rutger de Jong

De ecologie is in jouw tuinontwerpen het uitgangspunt, waarom?

„Omdat tuinen veel potentie hebben om iets te betekenen voor de biodiversiteit. Tijdens mijn opleiding Bos- en natuurbeheer leerde ik dat het daarmee erg slecht gaat in Nederland. In de bossen overigens niet. Omdat we de bossen de laatste vijftig, zestig jaar anders zijn gaan beheren, zijn die juist vooruitgegaan. Er wordt bijvoorbeeld minder opgeruimd, we laten meer dood hout liggen. En in plaats dat we zelf aanplanten, laten we de bossen op een natuurlijke manier verjongen. De structuur van de bossen is verbeterd en dat zie je terug aan vogelsoorten waarmee het beter gaat. Maar in de rest van het agrarische landschap is de biodiversiteit sterk achteruitgegaan.

Tuinen kunnen een grote rol spelen in natuurontwikkeling. In een relatief korte periode kun je in een tuin namelijk belangrijke veranderingen teweeg brengen. Mijn eigen tuin van 1.500 m2 is daar een goed voorbeeld van. Sinds 2014 hebben wij die stap voor stap aangepakt, eerst hebben we inheemse struiken en heesters aangeplant, vervolgens een bloemrijk grasveld ingezaaid, we hebben fruitbomen aangeplant en een natuurlijke vijver aangelegd. Nu is het een walhalla voor insecten, vogels en amfibieën. We hebben ook al eens een ringslang in de tuin gespot, hazelwormen en zelfs sporen van dassen.

Realistisch en slim ontwerpen
‍
Tuinen zijn bovendien aan weinig regels gebonden. Op een stuk grasland met een agrarische bestemming kun je niet zomaar een grote vijver aanleggen of een stuk bos. In de tuin kan dat wel, daar kunnen mensen heel ver gaan. Je hebt veel vrijheid in hoe je die inricht. In een woonwijk zul je dan ook niet zo snel een monocultuur aantreffen, omdat iedereen zijn tuin anders inricht."

Gaat dat wel samen, een tuin ontwerpen waarin mensen kunnen leven, genieten, een feestje geven en tegelijkertijd een habitat bieden aan allerlei soorten dieren?

„Ja, maar je moet wel realistisch zijn en slim ontwerpen. Als je voor een grote oppervlakte een ontwerp maakt en je creëert in alle uithoeken plekken om te komen, dan is de mens dus overal aanwezig. Insecten die zitten daar niet mee, maar de meeste gewervelde dieren zijn schuw. Wezels, hermelijnen en een groot deel van de vogels zul je dan niet aantreffen. Bij een grote tuin zou je een deel kunnen opofferen waar je niet komt, en dat je daar dan een natuurreservaat van maakt. Het blijft van jou, het is mooi om naar te kijken, maar je gunt schuwe dieren daar hun rust.’’

Maar in een kleine tuin lijkt me dat te veel gevraagd?

„Ja uiteraard, maar een kleine tuin is heel waardevol voorde minder schuwe dieren; vogels als mezen, roodborstjes en winterkoninkjes bijvoorbeeld of vleermuizen. En er zit natuurlijk ook veel schoonheid en bijzonderheid in de kleine diertjes, de insecten. Daarnaast bieden kleine stadstuinen een habitat voor bijzondere planten, muurleeuwenbek (Cymbalariamuralis) en bepaalde varens groeien alleen maar in oude stadsmuren. Zorg dan dat zo’n muur lekker vol kan groeien. Bovendien kun je in een kleine tuin natuurlijk prima allerlei zeldzame planten zetten, een rode-lijst soort als knikkend nagelkruid (Geum rivale) is gewoon in de handel als vaste plant.”

Gebruik je alleen een organisch lijnenspel in je ontwerpen?

„Nee, natuurlijk niet. Ik ontwerp ook vaak strakke tuinen met rechte lijnen. Voor het verhogen van de biodiversiteit maakt het niks uit welke vormen een tuin heeft. Vaak vragen klanten wel om een organische vormgeving. Als je in je tuin de natuur wilt ervaren, dan gaat dat natuurlijk makkelijker als de tuin ook natuurlijk oogt. Overigens vind ik het best uitdagend om een ontwerp met een organische lijnvoering kloppend te krijgen. Mooi vind ik het wel, vooral bij een heel modern huis is het contrast prachtig.”

Het ontwerpen van een ecologische tuin is één, maar het beheer speelt toch een veel belangrijkere rol als je natuur wilt ontwikkelen?

„Klopt. Ik heb ook veel klanten aan wie ik advies geef hoe ze hun tuin biodiverser kunnen maken. Dan loop ik met ze door hun tuin en geef aan met welke ingrepen hun tuin nog aantrekkelijker wordt voor bepaalde diersoorten bijvoorbeeld. Zo helpt een eenjarig bloemenmengsel insecten wel een beetje, maar eigenlijk is het alleen maar een supermarkt of snackbar. Insecten kunnen er wel wat te eten halen - nectar - maar het is geen leefgebied voor ze. Wil je echt iets voor insecten doen, dan moet je verder denken. Dikkopjes - een vlinderfamilie - bijvoorbeeld, hebben overjarig gras nodig om in te schuilen en om hun eitjes in af te zetten. Zo’n hoekje is natuurlijk zo gemaakt. Zorg dus niet alleen voor nectarplanten, maar ook voor waardplanten in de tuin.” 

‍

Rutger de Jong, ecologisch tuinontwerp en advies

Rutger de Jong (36) heeft twee jaar geleden zijn eigen ontwerpbureau opgericht in Doorn. Hij ontwerpt tuinen die ecologisch waardevol zijn. Die extra laag zit er altijd in. Aan Wageningen Universiteit heeft hij Bos- en natuurbeheer gestudeerd. Na zijn studie deed hij een aantal jaar werkervaring op bij het bedrijf Lily Pond in Wageningen, gespecialiseerd in natuurlijke zwemvijvers. Die werkplek bracht hem op het idee om meer te gaan doen met het ontwerpen van particuliere tuinen. Daarom volgde De Jong bij de OntwerpAcademie de opleiding Tuinarchitectuur. Samen met zijn vrouw Meike heeft hij bij zijn huis in Doorn een natuurrijke tuin van 1.500 m2 aangelegd die is opgenomen in de Open Tuinengids van de Nederlandse Tuinenstichting (Nts). De tuin is op afspraak te bezoeken.

Dit interview is aangeboden door Tuin en Landschap, een van de bladen waar we zelf ook veel inspiratie uit halen. Meld je aan voor de nieuwsbrief, met twee keer per week tips en nieuws uit de sector in je inbox. Of neem een (proef)abonnement op het magazine!

Modeste Herwig is tuinfotograaf, groenauteur en specialist in beplanting. Met het ontwikkelen van de workshop Ontwerp je eigen tuin, startte in 2016 haar samenwerking met de OntwerpAcademie. Nu we dit seizoen ons aanbod uitbreiden met de workshop XXL – speciaal voor tuinen groter dan 800 m2 – vroegen we Modeste voor het schrijven van een blog. Aan de hand van twee middelgrote tuinen, geeft ze je volop inspiratie voor prachtige bloemenborders: “De buitenruimte wordt pas echt een tuin met veel mooie planten.”
Verfrissend, praktisch en concreet. Uiteraard zijn de foto’s ook van haar hand.

Welke plek?

De plek voor een border of plantvak ligt in veel tuinen voor de hand. Je kunt je echter ook te veel laten leiden door een traditionele indeling, zoals een smalle strook planten naast het gazon. Probeer ook eens een andere plek voor de beplanting!
 

Planten kiezen

Als je de maat, de vorm en de juiste plek voor de bloemenborder hebt bepaald, kun je de planten gaan kiezen. Let daarbij op de bloeitijd, vorm, kleur en de hoogte en breedte van een plant. Mooi blad is zeker belangrijk, want de meeste planten bloeien maar enkele weken. Extra zaken waarop je kunt letten bij je keuze: wintergroen, wintersilhouet, geur, vlinderplant en mooie vruchten. Dan zijn er tenslotte de behoeften van de plant, heel belangrijk voor een goede groei en bloei. Houd daarom rekening met de lichtbehoefte van de plant en de bodemeisen. Maart-april is een prima periode om je tuin in te planten.

Onderhoudsvriendelijke beplanting

Deze achtertuin heeft een aparte vorm: het perceel is driehoekig. Achterin is een tuinhuis gemaakt, aangepast aan de vorm van de tuin. Hier kun je heerlijk zitten onder de overkapping. In de borders een beplanting in wit, paars, blauw en roze, mooi tot ver in de herfst. Op de achtergrond twee vakken die helemaal gevuld zijn met struisriet en ijzerhard, in mei bloeit hier de sierui Allium ‘Purple Sensation’ tussen de opkomende siergrassen. In het midden op het pleintje vier wintergroene steeneiken, je kunt deze bomen goed snoeien zodat ze niet te groot worden. Door sterke soorten in wat grotere groepen te zetten is er niet zoveel onderhoud aan deze beplanting.  

Plantenlijstje
‍Witte knoop, Anaphalis triplinervis ‘Sommerschnee’
Struisriet, Calamagrostis xacutiflora ‘Karl Foerster’
Rode zonnehoef, Echinacea purpurea ‘Fatal Attraction’
Bellenplant, Fuchsia magellanica ‘Riccartonii’
Ooievaarsbek, Geranium ‘Rozanne’
Pluimhortensia, Hydrangea paniculata ‘Bombshell’
Russische salie, Perovskia atriplicifolia ‘Blue Spire’
Steeneik, Quercus ilex
IJzerhard, Verbena bonariensis

‍

‍Dubbele border in de voortuin

In deze royale, zonnige voortuin is aan weerszijden van het pad een border gemaakt. Hier kun je tussen de planten doorlopen om er optimaal van te genieten. Vanuit de woonkamer is er een goed zicht op de borders. Dezelfde soorten worden herhaald zodat er een mooi geheel ontstaat, doorafwisseling van kleuren en vormen ontstaan er boeiende combinaties. De witbonte kornoelje heeft fraai blad, in de winter kun je genieten van de rode takken. Het is een zeer sterke struik die je goed kunt snoeien. In het vroege voorjaar bloeit er een mix van kleurige tulpen tussen de vaste planten.

Plantenlijstje
‍Witte knoop, Anaphalis triplinervis ‘Sommerschnee’
Struisriet, Calamagrostis xacutiflora ‘Karl Foerster’
Bonte kornoelje, Cornus alba ‘Elegantissima’
Ooievaarsbek, Geranium ‘Rozanne’
Zomeraster, Kalimeris incisa ‘Madiva’
Duizendknoop, Persicaria amplexicaulis ‘JS Caliente’ en ‘Rosea’
Duizendknoop, Persicaria polymorpha
Vetkruid, Sedum ‘Matrona’
Andoorn, Stachys monieri ‘Hummelo’
Gelderse roos, Viburnum opulus ‘Compactum’

Tuinworkshop

Wil je hulp bij het ontwerpen en beplanten van je tuin? Volg dan de twee- of driedaagse workshop Ontwerp je eigen tuin. Onder leiding van Peter Kroesen maak je de eerste dag het ontwerp voor je tuin. De tweede dag helpt Modeste Herwig je bij het maken van een beplantingplan.

Meer informatie vind je hier en op www.tuinworkshop.nl‍