Ja hoor daar is ie weer, de vraag die steevast terugkomt tijdens de studievoorlichtingdagen. Waarom tekenen we met de hand en heb ik talent nodig om goed te kunnen tekenen?

Om met de laatste vraag te beginnen. Je hebt geen talent nodig om te kunnen tekenen voor hetontwerpvak. Wat wel handig is om te beschikken over tijd en ruimte om te kunnen tekenen. Een open mind met de wil om verschillende tekentechnieken te willen leren helpt natuurlijk ook.

Voor alle duidelijkheid. De tekeningen die je als ontwerper maakt zijn in veel gevallen schematisch en technisch van aard. Dat klinkt dan misschien weer wat saai maar wij maken nu eenmaal geen Rembrandts, tekeningen hoeven er niet gepolijst uit te zien waar het in de opleiding om gaat is dat je leert tekenen en schetsen als middel om te inventariseren, te analyseren en te conceptualiseren. Het maken van tekeningen is geen doel op zich maar een middel om te communiceren met je opdrachtgever. Als we alles wat we bedacht hebben in de tuin zouden moeten beschrijven krijg je ellenlange teksten. Met een snelle schets of plattegrond wordt de bedoeling direct duidelijk.

Een beeld zegt nu eenmaal meer dan 1000 woorden!

Waarom handmatig schetsen en tekenen?

Tja, om te leren kijken en te analyseren is het antwoord. Nog korter gezegd om te leren ontwerpen.

Het is heel treffend door de Delftse hoogleraar Clemens Steenbergen beschreven in het boek Ontwerp & Landschap. Tekenen als instrument. Het boekje is sowieso een aanrader om aan te schaffen (gebruikt) in het eerste hoofdstuk geeft Steenbergen een overtuigend pleidooi voor het tekenen als instrument: overtrekken, natekenen, analytisch tekenen, technisch tekenen enzovoorts. Er zijn veel verschillende vormen van tekenen. Tekenen kan op elk moment, in de bus, tijdens voetbal en het kost werkelijk niets. Een snelle schets, een impressie of een detail van een bouwkundig element. Kijk eens naar het werk van Matthijs de Boer; Stadsschetsen.Schetsen doen we ook tijdens de lessen, binnen en buiten.

Waarom met de hand?

Tijdens de opleiding willen we vooral graag dat je leert kijken, analyseren en ontwerpen. Ben je met de computer of ipad bezig dan verleg je het accent onbewust naar de vaardigheid om met het programma om te gaan. Voor de eerste jaars studenten willen we dat per se niet. We willen dat je onderzoekt, vragen stelt door middel van de schets. Eerst ontwerpvaardig worden later komen de hulpmiddelen. Je kent het gezegde wel: met een foto laat je zien dat je er was, met een schets toon je wat je gezien hebt.

Teken vooral

Iedereen kan tekenen, tekenen is kijken en analyseren. Wij kijken tijdens de opleiding niet naar de ‘verpakking’, de vorm, het gaat ons om de inhoud. Wat laat je zien, waarom en wat wil je ermee zeggen? Alles wat je doet is goed. Het gaat er vooral om dat je het doet, dat je tekent en dat je leert om je uit te drukken en te communiceren via de tekening. Wat je daarmee ook leert is je ‘geesteskind’ te delen met anderen, vakgenoten en professionals bijvoorbeeld. Op ontwerpbureaus is het volstrekt normaal dat er een transparantje overheen gelegd wordt om een andere zienswijze te verhelderen. Dat is soms eng, maar het leren gaat er ook over om te ontdekken dat anderen er altijd wel wat van vinden.

Tot slot, tekenen maakt je vrij, tekenen lokt uit. Iedere lijn die je trekt is als het stellen van een vraag, op de eerste plaats een vraag aan jezelf. Wat doet die lijn daar? wat gebeurt er als ik ‘m anders teken? Breder teken? Enzovoorts. Kortom tekenen is studeren. En wees nou eerlijk in welk vak kun je dat nu zeggen?

Veel tekenplezier

In de groenwereld zijn de scheidslijnen niet altijd even duidelijk. Er zijn hoveniers die zich architect noemen en hovenierende ontwerpers of tuin- en landschapsinrichters die zich met de aanleg bezig houden.

Hoe zit het nu? Welke titel of naam mag je gebruiken?

Architect

‍De titel tuin- en landschapsarchitect is een beschermde titel. Die titel mag je voeren als je een relevante universitaire studie afgerond hebt. Dat kan zijn aan een van de bekende universiteiten zoals Wageningen, Delft of de Academie van Bouwkunst in Amsterdam of Rotterdam. Er zijn natuurlijk ook universiteiten in het buitenland die een soortgelijke opleiding verzorgen.

Om de titel te kunnen voeren dien je als Tuin- en landschapsarchitect ingeschreven te staan in het architectenregister en bovendien is het bij wet geregeld dat de tuin- en landschapsarchitect iedere twee jaar een beroepstest dient te doen.

Bachelor

Beroepsnamen als tuinontwerper, tuin- en landschapsinrichter, ecologisch ontwerper zijn niet beschermd. Feitelijk mag elke opleider een naam bedenken. De HAS in Den Bosch en Van Hall Larenstein zijn (gesubsidieerde) HBO opleidingen die respectievelijk manager leefomgeving en tuin- en landschapsinrichters afleveren.

Een afgeronde HBO studie geeft je recht op het voeren van een titel. In het voorbeeld van de groene HBO opleidingen is dat Bachelor of Science (BSc).

Validering, inschaling en Accreditatie

De OntwerpAcademie richt zich op het opleiden van tuinontwerpers - binnen het arsenaal aan buitenruimtes kiest de OntwerpAcademie voor de kleinste schaal; de tuin. Momenteel zijn wij druk met het inschalingstraject dat uit 2 stappen bestaat: validering en inschaling. Met de inschaling worden door het NLQF de vakopleidingen ingeschaald op niveau. De 2-jarige vakopleiding is in 2024 ingeschaald op NLQF niveau 5, dat is vergelijkbaar met het AD-traject in het HBO. Inmiddels zijn we druk met de inschaling van de 2-jarige opleiding Tuinontwerper Specialist. Samen met de examencommissie en werkveldcommissie van de OntwerpAcademie werken we continu aan de kwaliteit van deexamens en de lesstof. Want wij vinden het van groot belang dat de inhoud van de opleiding gedragen wordt door professionals uit het werkveld. De OntwerpAcademie focust zich op het (semi) private domein - die van de particuliere tuin, instellingstuin, bedrijfstuin, buurttuin.

Ontwerpopleidingen horen op HBO niveau ingeschaald te worden, zo vinden wij.

Erosie

In algemene zin is het woord ontwerpen aan erosie onderhevig. Het woord ontwerpen wordt in de groenwereld nogal eens te pas en te onpas gebruikt. Men heeft het bijvoorbeeld over het ontwerpen van een terras als er een leuk patroon bedacht is. Maar ontwerpen is echt iets anders dan het maken van aardige tuintekeningen. Een fraaie tuintekening zegt iets over de tekenvaardigheid van de tekenaar zelf en niet per se iets over de inhoud van het ontwerp.

De OntwerpAcademie maakt zich - onder andere samen met de NVTL - sterk om de positie van de tuinontwerper te versterken. Daar hoort een gedegen opleiding op HBO-niveau bij.

Onderzoek

Wat de naam van de opleiding ook is, ontwerpers doen schetsmatig onderzoek.  Benieuwd naar hoe dat zit met de waarde van schetsen? Clemens Steenbergen legt dat in zijn boek: 'ontwerpen en landschap' heel goed uit in het eerste hoofdstuk. Voor een paar euro is het boek tweedehands te bemachtigen. Schetsen dus is het devies!

Meer weten over ontwerpen en onderwijs?

Tijdens de Groene Sector Vakbeurs werden er kennis sessies georganiseerd. Tijdens een van die sessies [Tuin- en parkinrichting (natuurinclusief ontwerpen, bodemgezondheid en biodiversiteit)] werd het publiek via mentimeter een aantal vragen gesteld. Het publiek (150 bezoekers) kon via de smartphone antwoord geven op de vragen.

Kennis en samenwerking

Twee vragen heb ik er uitgehaald omdat ik die essentieel vind voor de studenten die wij opleiden. De uitslagen bevestigen het beeld dat ik al jaren heb en waar ik tijdens veel lessen al heel lang geanimeerd en consequent over vertel, namelijk dat samenwerking belangrijk is, dat duurzaamheid begint bij een goed doordacht plan en dat zowel beplantingsadviseurs als tuinontwerpers getraind zijn in het integraal benaderen van ontwerpopdrachten.

Samenwerking

Laten we eens kijken naar de eerste vraag die gaat over samenwerking. Interessant is dat 19% aangeeft met ontwerpers te willen samenwerken, 30% met beplantingsadviseurs en 25% met ecologen. Een mooie score want samenwerken met beplantingsadviseurs (1^e jaar) en beplantingsspecialisten (2^e jaar) betekent dat je als hovenier specialistische kennis in huis haalt. Beplantingsadviseurs beschikken over plantenkennis en over kennis omtrent bodem, water en ecologie. Concreet betekent het voor deze hoveniers die samenwerking zoeken dat ze kwaliteit in huis halen en tegelijkertijd productietijd winnen. Een win-win situatie dus. Gezien de krapte op de arbeidsmarkt kan de hovenier zijn/haar kostbare tijd a.g.v. die samenwerking besteden aan waar ze voor opgeleid zijn, namelijk: de aanleg en onderhoud van tuinen.

Een soortgelijke winst behaalt de hovenier ook in de samenwerking met een tuinontwerper. Van tuinontwerpers mag je verwachten dat ze het systeem achter bodem, water en ecologie begrijpen – cruciale kennis die nodig is om tuinontwerpen te kunnen maken.

Als we de zaak omdraaien dan liggen er voor zowel beplantingsadviseurs als tuinontwerpers kansen te over. Opmerkelijk is dat de UWV het hoveniersvak als een kansrijk beroep aanmerkt maar dat niet doet voor de tuinontwerpers/beplantingsadviseurs. De statistiek laat zien dat ontwerpers en beplantignsdeskundigen ook aangemerkt zouden moeten worden als een kansrijk beroep. Zeker als je dit koppelt aan de verwachte vraag naar groenprofessionals die binnen afzienbare tijd gaat oplopen tot maar liefst 70.000 arbeidsplaatsen.  

Over welk onderwerp zou je zelf graag meer willen leren of bijleren?

Plantenkennis

Er zijn ontwerpende hoveniers en hovenierende tuinontwerpers. De grens is niet scherp te trekken en dat hoeft ook niet. Belangrijk te melden is dat tuinontwerpen en hoveniers verschillende beroepen zijn. Als hovenier kun je de keuze maken je vakkennis uit te breiden en te verrijken met bijvoorbeeld plantenkennis. Dat die score op 55% staat verbaasd mij niet en zie ik als het gevolg van de keuzes die destijds in het gesubsidieerde onderwijs gemaakt zijn om het vak plantenkennis niet verplicht te stellen in de hoveniersopleiding. Juist plantenkennis is een ongelooflijk belangrijk onderdeel in vrijwel alle facetten van ons vak. Met groen definieer je buitenruimtes, draag je bij aan sfeer en beleving. Maar groen levert een keur aan zogenoemde systeemdiensten op: denk aan regulering temperatuur, biodiversiteit, afvangen water, gezonde leefomgeving, zuurstof, afvangen stof. In het schema hieronder is te zien hoe dat werkt.

Tot slot valt ook in dit schema op dat er behoefte is om meer te leren over bodemkunde. Kies je voor de opleiding Beplantingsadviseur dan snijdt het mes aan meerdere kanten, vakken als bodem, water, ecologie en groeiplaatsomstandigheden komen er volop aan de orde. Hetzelfde geldt voor de opleiding Tuinontwerper.

Dus dames en heren vakmensen … Laat u zien op een van onze maandelijkse studievoorlichtingen, we helpen je graag verder.  

De Groene Sector Vakbeurs 2025 zit er weer op. Ik vond het een bijzondere editie en een pittig positieve ook. Veel gesprekken, contacten, netwerken en verrassend veel (oud)studenten hebben de moeite genomen om de stand te bezoeken om een praatje te maken niet zelden met mooie complimenten over de collega docenten en de toegevoegde waarde van de StageProjecten. Dat zijn hartverwarmende ervaringen die ons volop energie geven en ons eraan herinneren waarvoor we het allemaal doen.  

Dank voor jullie enorme enthousiasme! En ja we gaan zorgen dat we in het noorden van Nederland kunnen starten met de opleiding BA.

Passie en ondernemerschap

Opvallend is de motivatie van (oud)studenten. Dat vind ik fantastisch om te horen en om die stralende gezichten te zien. Natuurlijk, vanzelf gaat het allemaal niet. Je hebt niet zomaar een onderneming en je hebt niet ineens een top baan. Waar de een succesvol is met het ‘regelen’ van volgers op de socials, vraagt de ander zich af hoe je meer in beeld kunt komen op de markt. Weer andere studenten hebben elkaar gevonden in samenwerkingen, partnerschappen en dienstverbanden. Nog weer andere studenten kijken met een scherp kritische blik naar wat er zoal geïnnoveerd wordt op de beurs en stellen zich terecht de vraag hoe ‘groen’ dat dan is. Kortom de betrokkenheid en passie waren de afgelopen beursdagen zeer voelbaar. De stand leek zo nu en dan op een reünie.

‍

‍

Volop werk

Werken in het groen is belangrijk, betekenisvol en hoopvol tegelijkertijd. Wij allen werken aan een leefbare en gezondere wereld zoveel werd duidelijk tijdens het ‘ronde tafel gesprek’. De sprekers zaten op een lijn met de tuin/buitenruimte als vehikel om de leefomgeving te vergroenen. De schaal waarop je werkt maakt daarbij niet uit. Dat er nog een enorme klus te doen is werd mij tijdens het ‘ronde tafel’ gesprek wel duidelijk. 50.000 hoveniers de komende jaren volgens John Koomen voorzitter van de VHG. En waar hoveniers nodig zijn heb je ook ontwerpers nodig. Maar de grote opgave zit ‘m vooral in bewustwording en gedragsverandering. Vakmensen en consumenten zullen groener moeten denken en handelen. Lopend over de beurs zie je dat daar nog veel te winnen is. Professionals zullen (nog) meer moeten samenwerken om zo te komen tot ‘samenspel’.

Tijd voor ‘Samenspel’  

Mooie verhalen, prachtige intenties en succesvolle ruimtelijke interventies zoals we konden zien bij de inleiding van Nico Wissing, maar hoe kom je daadwerkelijk zover met elkaar dat er sprake is van ‘samenspel’. Ligt daar nu juist niet een opgave voor onze branche organisaties als de VHG en de NVTL? Is het niet mede aan hen om het ‘samenspel’ te omarmen en breed uit te dragen?

Rol VHG

Ongeacht of de toekomstige rol van de hovenier wel of niet veranderd, zij zijn degene die de consument als eerste spreken, zij zijn het die een intensieve relatie aangaan om de tuinwensen om te zetten in realisatie en onderhoud. Dus zij zijn de eerst aangewezenen om de consument voor te lichten of wel tijdig in zien dat het ontwerpwerk overgelaten moet worden aan tuinontwerpers. In dit verband is het logisch dat de VHG - als branche organisatie voor de hoveniers - zich sterk maakt om duidelijk te communiceren over deze professionele rolverdeling waar zowel hoveniers als ontwerpers baat bij hebben.

Dat is wat mij betreft de conclusie van het ‘ronde tafel’ gesprek tijdens de beurs. De deur naar de VHG staat nog meer open. We maken gebruik van de uitnodiging van het VHG om in gesprek te gaan en de rol van de tuinontwerper steviger op de agenda te krijgen.

Ontwerpers en tuinen verdienen het, zeker na al die hartverwarmende reacties.